Levenslang met dwang – Als een tic je leven bepaalt

Wendy moet voorwerpen 2, 4 of 8 keer aantikken anders gebeurt haar gezin wat, Vanessa denkt dat de dood besmettelijk is en maakt de hele dag schoon, Kate maakt zich tig keer per dag op omdat ze denkt dat ze er anders niet uitziet, Else wil geen messen gebruiken omdat ze bang is dat ze zichzelf of een ander zal neersteken en Niels verwacht dat er brand uitbreekt wanneer hij de contactstekkers niet een even aantallen keren controleert. Kunnen zij hun tic voor de buitenwereld nog enigszins maskeren, voor Jasmijn is dat onmogelijk. Voorwerpen die scheef liggen ten opzichte van andere geven zoveel spanning dat zij een aantik-ritueel op haar gezicht moet uitvoeren. Bij bijna allen is de stoornis in hun jeugd ontstaan.

 Begeleider Jan Kooijman in het midden

De kandidaten zijn vastgelopen in het leven. Zij kunnen niet in een reguliere baan functioneren en hun stoornis staan persoonlijke relaties in de weg. Voor hun sociale omgeving zijn zij constant bezig smoesjes te verzinnen om hun dwangmatige handelingen te verbergen. Schuldgevoelens zijn het gevolg. Wendy zegt dat ze eigenlijk niet bezig is met het opvoeden van haar kinderen. De hele dag is ze bezig haar kroost die in en uit de besmette wereld komen, schoon te houden. De wasmachine staat constant aan. Zij en de andere kandidaten zijn ten einde raad en gemotiveerd om in therapie te gaan.

Vier ervaren therapeuten onderwerpen de patiënten twee weken lang aan een Exposure-therapie. Deze is voor hen zeer confronterend: ze begeven zich in situaties die hen erg beangstigen waarbij ze gedwongen worden de dwanghandelingen na te laten. Vervolgens ervaren ze dat daarna de wereld gewoon doordraait en er niets ergs gebeurt. Niels wil bijvoorbeeld niet met zijn rechterbeen een auto in. Tot dat laatste wordt hij gedwongen waarna hij ervaart dat de auto zonder een gevreesd, fataal ongeluk zijn doel bereikt. Jasmijn ondergaat het snelle tafeldekken als een kwelling omdat het bestek niet helemaal recht ligt maar ziet dat er desondanks onder het eten een gezellige sfeer ontstaat.

 Jasmijn

De neuroses valt de omgeving van de patiënten vaak nauwelijks op omdat zij hun dwanghandelingen in de eigen, afgeschermde omgeving uitvoeren. In hun eigen huis of eigen kamer kunnen zij onbespied toegeven aan hun innerlijke drang. Onderdeel van de therapie is dat zij regelmatig uit hun comfortzone gehaald worden. Een luxe touringcar haalt de deelnemers op van huis waarna zij hun intrek in een hotel nemen. Om de paar dagen verhuizen zij waarbij de accommodatie steeds slechter wordt. Dit om hen te leren met tegenslagen om te gaan en te zorgen dat geen nieuwe, aan de plek gerelateerde dwanghandelingen kunnen ontstaan.

De mens is een gewoontedier dus elk mens is van nature geneigd tot ‘herhalingshandelingen’. Ik heb ook nagedacht over míjn eventuele dwangneurosen. Sinds mijn jeugd rijd ik over de zwarte strepen van een zebrapad. Soms móet ik wel over de witte en het zou  een dwangneurose zijn als ik in die spaarzame gevallen om zou keren om alsnog over een zwarte streep zou rijden. Maar dat heb ik nooit gedaan. (Wellicht zijn er lezers die wel degelijk zware dwangneurosen bij mij herkennen maar die verzoek ik mij dit onder het genot van een biertje onder vier ogen discreet mede te delen.  )

Bij de meeste patiënten zijn de dwangneuroses ontstaan in hun jeugd. Gedurende mijn schoolloopbaan heb ik leerlingen en studenten begeleid die leden aan dwanghandelingen. Het zijn vaak kinderen die in een gezin opgroeien waar ze emotioneel verwaarloosd zijn óf te streng óf juist te vrij zijn opgevoed. Bij deze kinderen ontbreekt vaak een ouder die én onvoorwaardelijk van het kind houdt én tegelijkertijd duidelijk de grenzen kan aangeven. Een ouder die op deze manier de vinger aan de pols houdt, kan al in een vroeg stadium een aanzet tot dwangneurose in de kiem smoren. In mijn leven vervulden mijn vader en mijn opa deze rol.

Ik heb vijf afleveringen van Levenslang met dwang gezien. De deelnemers maken vorderingen. Ze zitten in hetzelfde schuitje en lachen en huilen met elkaar. Er wordt veel van hen gevergd maar ze houden vol en niemand is uitgestapt. Want de prijs is hoog: buiten komen ze nauwelijks meer, verjaarsfeestjes en gezellige etentjes gaan aan hen voorbij en het familieleven staat volledig in het kader van de stoornis. Mijn oordeel over de deelnemers is verschoven van ‘Wat een aanstellers!’ naar meeleven en mededogen met deze mensen, die snakken naar een normaal bestaan.

Levenslang met dwang. NPO3 dinsdags 20.25 uur. Terug te kijken op NPO Start